Chinkapins - karłowate kasztany z Ameryki Północnej (Castanea pumila i C. ozarkensis)

 

Istnieją 3 gatunki kasztanów jadalnych rodzimych dla Ameryki Północnej. W tym poście opowiemy Wam o 2 z nich: kasztanie niskim - Castanea pumila (ang. Chinquapin, chinkapin, dwarf chestnut) i kasztanie ozarkijskim - Castanea ozarkensis (ang. Ozark chinkapin).  

Hybryda kasztana ozarkijskiego i niskiego Castanea ozarkensis x pumila (większe owoce) i "czysty" kasztan niski (Castanea pumila) rosnące obok siebie w naszej permakulturze

Po lewej hybryda (Castanea ozarkensis x pumila), po prawej "czysty" kasztan niski (Castanea pumila). Ich owoce, mimo, że są drobne, odznaczają się doskonałym smakiem - podobno to najsmaczniejsze kasztany na świecie. Moneta (sztafaż) na fotce ma około 2,5cm średnicy.

Kasztan niski (Castanea pumila) opisany został w polskiej literaturze botanicznej już w "Dykcyonarzu roślinnym" ks. Krzysztofa Kluka z roku 1787 (pod nazwą Fagus pumila - buk kasztanek). Ksiądz Kluk polecał jego uprawę i chwalił smak jego orzechów. Są one niezwykle słodkie i smakowite, dużo smaczniejsze niż owoce jego europejskiego kuzyna - kasztana jadalnego (C. sativa). Kasztan niski ma też inne zalety: doskonale zimuje w Polsce (przynajmniej niektóre jego formy), owocuje już 3-4 lata po wysiewie nasion i osiąga kompaktowe, jak na kasztana rozmiary. Jest też dość odporny na zgorzel kasztana (Cryphonectria parasitica) - azjatycką chorobę grzybową, która w pierwszej połowie XX wieku zdziesiątkowała dwa pozostałe amerykańskie gatunki (kasztana amerykańskiego - C. dentata i szczególnie kasztana ozarkijskiego - C. ozarkensis) oraz europejskie uprawy kasztana jadalnego. Mimo licznych walorów, kasztan niski jest bardzo rzadko spotykany w uprawie w Polsce, czy w ogóle Europie. My kilka lat temu sprowadziliśmy jego nasiona z USA i od dwóch lat zbieramy już orzechy. W tym sezonie plon był szczególnie obfity. Niedawno zauważyliśmy, że między siewkami kasztana niskiego trafił się odmienny okaz, który tworzy dłuższe kolce na okrywach owoców, przez co łatwo można je wyłuskać w rękach, bez ich pokaleczenia (w odróżnieniu do owoców czystej formy kasztana niskiego, które mają bardzo drobne, sztywne igiełki i przez to bardzo kłują). Poza tym orzechy tej "zmutowanej" formy są nieco większe i trochę później zaczynają kiełkować - dłużej można je przechowywać na świeżo (wszystkie te cechy czynią ją bardzo interesującą z pomologicznego punku widzenia i wartą rozpropagowania jako krzew owocowy). Na początku sądziliśmy, że to rzeczywiście mutacja, ale niedawno udało nam się ustalić, że ten unikalny egzemplarz ma niektóre cechy kasztana ozarkijskiego. Nie jest to "czysta" forma, a raczej hybryda z kasztanem niskim, gdyż wartości są u niej wymieszane, pośrednie. Ale i tak posiadanie egzemplarza o cechach kasztana ozarkijskiego, jest dla nas ogromną radością. Jest to bowiem gatunek na skraju wyginięcia. Inwazję zgorzeli kasztana w Ameryce Północnej przeżyło jedynie 45 okazów tej rośliny, z czego tylko kilka o większym rozmiarze. Także w uprawie to gatunek ekstremalnie rzadki. ....nie jesteśmy pewni czy uprawia się go gdziekolwiek indziej w Europie.

UPRAWA i KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA: 

Zarówno kasztan niski, jak i ozarkijski,  lubią gliniastą, lekko kwaśną glebę, ale tolerują też kwaśne suche piaski. Dobrze rosną jako podszyt w świetlistym, sosnowym lesie. Kasztan niski to krzew (w Europie do około 2-4,5 m wys.) lub niewielkie drzewko, tworzące odrośla korzeniowe i z czasem zwarte zarośla. Kasztan ozarkijski wyrasta nieco większy - zwykle to małe drzewo, rzadziej duży krzew. Kasztany (ogółem - wszystkie gatunki w rodzaju kasztan) są jednopienne, ale obcopylne - to znaczy, że potrzeba co najmniej 2 egzemplarzy (wyrosłych z  2 nasion - nie mogą to być 2 egzemplarze powstałe z rozmnożenia wegetatywnego) do owocowania. Oba omawiane gatunki owocują we wrześniu. Ich nasiona nie wykazują spoczynku i od razu kiełkują. By ustrzec je przez gryzoniami, my zrywamy owoce gdy zaczynają pękać i młócimy je w workach, obijając o ziemię. Tak zebrane orzechy są żywotne i niemal w ogóle nie ulegają uszkodzeniu. Owoce obu gatunków są nieduże - 100 nasion kasztana niskiego waży około 85 gram, a naszej hybrydy kasztana ozarkijskiego i niskiego - ponad 100 gram. Jednak krzewy są niezwykle plenne - owoce są tworzone w długich gronach i wprost oblepiają rośliny. Są one bardzo odżywcze. 100 g orzechów ma około 474 kcal. Źródła podają, że na świeżo zawierają około 5% białka, 5% tłuszczów, 38% węglowodanów i 1,5% błonnika. Są też bogate w potas i prawdopodobnie również w witaminę C. W Ameryce Północnej robiono z nich m. in. substytut kawy i czekolady, jak również spożywano je na świeżo lub pieczone. Nie najlepiej się przechowują w stanie świeżym. Można je przetrzymać przez około 2 miesiące w lodówce lub mrozić czy suszyć.

ROZMNAŻANIE:

Orzechy najlepiej posiać kilka dni po zbiorze, we wrześniu w gruncie i miejsce siewu zamulczować. Jeśli dostaniemy nasiona później, najlepsze rezultaty przynosi siew na okiennym parapecie lub szklarni. Można je także wysiewać w doniczkach w chłodnej piwnicy, ale wtedy są dość znaczne straty. Oba gatunki można też szczepić, np. na siewkach kasztana jadalnego. Pan Piotr Banaszczak z Arboretum w Rogowie zdradził nam, że w rodzaju Castanea istnieje duża niezgodność i nie zawsze zraz z podkładką się zrasta. Co ciekawe łatwość otrzymania hybryd (generatywnych) jest dużo większa. 

Kasztan niski (Castanea pumila) - kolce na okrywie są krótkie i bardzo kłujące

Kasztan niski (Castanea pumila) tworzy owoce w długich gronach

Kasztan niski (Castanea pumila) - orzechy dojrzewają w drugiej połowie września

Kasztan niski (Castanea pumila) jest owadopylny (nie wiatropylny jak kasztan jadalny)

Kasztan niski (Castanea pumila) to krzew tworzący z czasem gęste zarośla (dzięki rozłogom korzeniowym)

Kasztan niski (Castanea pumila) - waga 100 orzechów

 

Nasza hybryda kasztana ozarkijskiego i niskiego (Castanea ozarkensis x pumila) - kolce na okrywie są dłuższe i prawie nie kłują

Hybryda kasztana ozarkijskiego i niskiego (Castanea ozarkensis x pumila)

Hybryda kasztana ozarkijskiego i niskiego (Castanea ozarkensis x pumila). Kwiatostany męskie. Kwiaty zapylają chrząszcze, muchy, ale również widywaliśmy pszczoły. Kwiaty emitują dość niemiły zapach.

Hybryda kasztana ozarkijskiego i niskiego (Castanea ozarkensis x pumila) - orzechy są nieco większe niż w przypadku czystej formy C. pumila, mają inny kolor i nieco później kiełkują. Na powyższej fotce są owoce po 2 miesiącach przechowywania w lodówce. Widać dużo żywych kiełków - w przypadku kasztana niskiego większość z nich już obumarła, gdyż kiełkował on wcześniej