Dzikie gatunki pomidorów (Lycopersicon / Solanum spp.)

 

Istnieje około 17-18 gatunków dzikich pomidorów. Wszystkie były kiedyś zaliczane do rodzaju Lycopersicon, obecnie zaliczane są do rodzaju Solanum, do sekcji: Lycopersicon, Juglandifolia oraz Lycopersicoides. Każdy gatunek jest wyjątkowy i inny od pozostałych, ale wszystkie mają kilka podobnych cech żółte kwiaty i aromatyczne, pierzastozłożone liście (a także te same szczegóły morfologii kwiatu).

Porównanie 2 endemicznych gatunków dzikich pomidorów z Wysp Galapagos (po lewej : Lycopersicon galapagense = Solanum cheesmaniae var. minor; po prawej Lycopersicon/Solanum cheesmaniae)

Dziki pomidor (Lycopersicon pennellii = Solanum pennellii) ma cechy pośrednie między pomidorami i ziemniakami. Jego owoce spadają na ziemię i pękają po dojrzeniu

Jeden z dwóch endemitów z Wysp Galapagos - pomidor galapagoski (Lycopersicon galapagense = Solanum cheesmaniae var. minor)

Pomidor peruwiański (Lycopersicon peruvianum = Solanum peruvianum). Jego owoce są bardzo smaczne. Smak jest zupełnie inny niż smak zwykłego pomidora.

Pomidor porzeczkowy (Lycopersicon pimpinellifolium = Solanum pimpinellifolium) to bliski kuzyn uprawnego pomidora i może się z nim łatwo krzyżować, dając formy pośrednie.

    Do sekcji Solanum sect. Lycopersicon należy13-14 gatunków rodzimych w zachodniej Ameryce Południowej, od Ekwadoru do północnej Boliwii i Chile (z dwoma endemicznymi gatunkami na Wyspach Galapagos). Są to rośliny jednoroczne, dwuletnie lub zielne byliny. Owoce to bardzo małe jagody - czerwone, pomarańczowe białawo-zielone lub fioletowo-zielone, czasem prążkowane, nagie lub owłosione. Często są jadalne, a niektóre gatunki mają inny smak niż zwykły pomidor. Takson w tej sekcji podzielony jest na kilka grup wedle pokrewieństwa  (Neolycopersicon, Lycopersicon, Arcanum and Eriopersicon).

    Do sekcji Solanum sect. Juglandifolia należą dwa gatunki(Lycopersicon/Solanum ochranthum i pomidor orzecholistny Lycopersicon/Solanum juglandifolium). Oba to bardzo wysokie, zdrewniałe pnące liany występujące w Kolumbii, Ekwadorze i Peru. Ich owoce są duże i mają grubą, twardą ścianę owocni. 

    Sekcja Solanum sect. Lycopersicoides (do której należą również 2 gatunki: Lycopersicon/Solanum lycopersicoides i Lycopersicon/Solanum sitiens) obejmuje gatunki krzewiaste lub pół-krzewiaste występujące w południowym Peru i północnym Chile. Pylniki mają bladożółte do prawie białych i małe owoce ze skórzastą skórką. 

     Uprawa: Pomidory należące do sekcji Lycopersicon są w większości łatwe w uprawie, gdyż kwitną i owococują w pierwszym roku z nasion. Niektóre gatunki kwitną jednak czasem późno, więc bardzo też późno dojrzewają (nie zawsze szybko w klimacie umiarkowanym chłodnym - czasami mrozy są szybsze). Gatunki krótkiego dnia zaczynają kwitnąć wcześniej, jeśli rosną w małych doniczkach, niż w otwartym terenie. I potrzebują bardzo dużo światła słonecznego. Niektóre taksony są samo-niezgodne, dlatego konieczne jest wyhodowanie co najmniej 2 z nich roślin (najlepiej kilka roślin tego samego gatunku). Gatunki sekcji Juglandifolia są bardzo trudne w uprawie na obszarach o klimacie umiarkowanym chłodnym. Osiągają około 8-10 wysokości i zaczynają kwitnąć, gdy są bardzo duże. Jest pewien trik - szczepienie ich pędów na innym gatunku pomidora karłowatego (jak np. Lycopersicon/Solanum pennellii). Wtedy rośliny zakwitają, gdy są stosunkowo małe (około 2 m wysokości), ale nie wcześniej niż w drugim roku po szczepieniu. Są przy tym bardzo trudne do zimowania, potrzebują dużo światła słonecznego i ciepła zimą. Nie wiemy zbyt wiele o uprawie 2 gatunków z sekcji Lycopersicoides - nasza jedyna roślina Lycopersicon/Solanum lycopersicoides zamarła, gdy była młoda. 

    Rozmnażanie: Nasiona zwykle kiełkują łatwo i szybko, jeśli są siane powierzchniowo. Niektóre gatunki mogą być uśpione przez pewien czas po wysianiu. Wtedy hormon GA3 może pomóc lub po prostu trzeba być cierpliwym. Ale z naszego doświadczenia wynika, że ​​prawie wszystkie gatunki szybko kiełkują - wyjątkami były jedynie Lycopersicon/Solanum galapagense (pomidor galapagoski) i 1 dzika forma Lycopersicon/Solanum cerasiforme (czyli pomidora czereśniowego).

A oto krótkie opisy i fotki gatunków i form, które uprawialiśmy (a uprawialiśmy prawie wszystkie gatunki jakie istnieją):

 

 Gatunki należące do grupy Lycopersicon (w obrębie sekcji Lycopersicon): 

Lycopersicon/Solanum pimpinellifolium - Dziki pomidor porzeczkowy - dziki gatunek pochodzący z obszarów przybrzeżnych od północnego Peru do środkowego Chile (również na środkowym wybrzeżu Ekwadoru). Rośnie w miejscach wilgotnych i na obrzeżach pól uprawnych na wysokości od 0 do 500 m n.p.m. Gatunek ten różni się od pomidora pospolitego kilkoma cechami, jest prawie nagi lub bardzo krótko omszony, ma więcej kwiatów w kwiatostanach (ponad 12) i ma małe czerwone (lub rzadko żółte) owoce - tylko około 1 cm średnicy. Wyróżnia się 2 jego odmiany botaniczne: var. pimpinellifolium (z najmniejszymi owocami) i var. ribesoides (która prawdopodobnie jest skrzyżowaniem z pomidorem uprawnym Lycopersicon/Solanum esculentum i ma większe owoce - około 1,5-1,8 cm średnicy). Owoce mają podobny smak do zwykłego pomidora, ale są smaczniejsze (smak jest mocny). Wadą jest, że mają one bardzo mocną skórkę. Jest bardziej odporny na choroby niż odmiany uprawne. Odporny również na upały.

Lycopersicon/Solanum pimpinellifolium var. pimpinellifolium 

 

Moneta na zdjęciu ma około 2,5cm średnicy

Lycopersicon/Solanum pimpinellifolium var. ribesoides

 Lycopersicon/Solanum pimpinellifolium var. ribesoides - żółto-owocowa forma znana w handlu jako Solanum spontaneum"

Te dwa czerwone owoce to Lycopersicon/Solanum cerasiforme (czyli pomidor czereśniowy) znaleziony (wydziczały) w Chorwacji

Lycopersicon/Solanum humboldtii - Dziki Pomidor Humboldta - "mały dziki gatunek" często traktowany jako jedna z dzikich form pomidora uprawnego Lycopersicon/Solanum esculentum. Został odkryty w 1800 roku przez Alexandra von Humboldta i Aime Bonplauda w Wenezueli (nad "Laguna Tacarigua" - jeziorem w Walencji). Krzew wysoki na około 2 m, tworzący bardzo smaczne, słodkawe (różowe) owoce o cienkiej skórce o średnicy około 2-3 (6) cm. Roślina w dużym stopniu odporna na zarazę ziemniaczaną (PHYTOPHTORA).

 

Lycopersicon/Solanum cheesmaniae – Dziki Pomidor z Galapagos – z liści jest dość podobny do poprzednich gatunków. Ma żółte lub pomarańczowe, małe -0,6-1,4 owoce o smaku podobnym do zwykłego pomidora, ale niezwykle słodkie, bez kwaskowatości. Gatunek odporny na zasolenie. Bardzo trudno jest zdobyć/kupić nasiona prawdziwego gatunku (sprzedawane w większości przypadków są mieszańce z pomidorem uprawnym o większych owocach i nasionach). Prawdziwy, "czysty" gatunek ma bardzo małe nasiona. Gatunek ten rośnie na Wyspach Galapagos na wyższych wysokościach niż drugi endemiczny gatunek Lycopersicon/Solanum galapagense (który rośnie tylko nad brzegami oceanu).  

Lycopersicon/Solanum cheesmaniae - "czysty gatunek"

Porównanie 2 endemicznych gatunków z Wysp Galapagos (moneta ma około 2,5cm średnicy)

 

Lycopersicon/Solanum cheesmaniae - prawdopodobnie hybryda z pomidorem uprawnym

Lycopersicon galapagense = Solanum cheesmaniae var. minor – nazywany również dzikim pomidorem z Galapagos – jest drugim rodzimym gatunkiem z Wysp Galapagos. Jest zupełnie inny niż poprzednio opisane. Ma 3-4 -krotniepierzaste liście (często z trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi klapowanymi listkami) i małe pomarańczowe, czasem owłosione owoce (0,5-1,1 cm) średnicy z bardzo dużym kielichem. Nasiona są bardzo małe. Owoce mają grubą skórkę i często są bardzo smaczne o smaku podobnym do zwykłego pomidora - ale (!!) niektóre źródła podają, że są one niejadalne, lekko trujące (nie wiadomo jaka jest prawda). Liście przypominają liście paproci. My uprawialiśmy 2 formy: pierwszą z "luźnymi" (nie gęsto klapowanymi) liśćmi i nagimi owocami o średnicy około 0,8-1,1 cm, a drugą z gęstymi liśćmi i jeszcze mniejszymi, owłosionymi owocami. Druga forma była późniejsza i trudniejsza niż pierwsza (z naszego doświadczenia), ale możemy powiedzieć, że ten gatunek jest stosunkowo wczesny i łatwy (w porównaniu z niektórymi innymi dzikimi gatunkami). Bardzo trudno jest też zdobyć/kupić nasiona prawdziwego, "czystego" gatunku.  

Lycopersicon galapagense = Solanum cheesmaniae var. minor - forma o "luźnych" liściach i nagich owocach

 

Lycopersicon galapagense = Solanum cheesmaniae var. minor - forma o "gęstych" liściach i owłosionych, bardzo drobnych owocach

Liście tego gatunku są 3-4-krotnie pierzaste

 

Lycopersicon esculentum var. cerasiforme = Solanum lycopersicon var. cerasiforme - pomidor czereśniowy, dzika forma z Florydy (USA) - pomidor czereśniowy jest dość popularny w uprawie. To te tzw. "pomidorki  cherry". Ta dzika forma z Florydy jest bardzo wartościowa, łatwa i wczesna, bardzo płodna. Krzewy rosną rośnie bardzo duże, ponad 2 m wysokości. Owoce,około 2-2,5 cm średnicy, mają delikatną skórkę i są bardzo smaczne. Wadą jest to, że jej nasiona bardzo powoli kiełkują.

 

Gatunki należące do grupy Eriopersicon (w obrębie sekcji Lycopersicon):  

 

Lycopersicon hirsutum f. typicum = Solanum habrochaites - dziki pomidor kosmaty - forma typowa - jest to rozłożysty, wieloletni (w sub-tropikach) krzew lub winorośl do 6 m długości, ale zwykle mniejszy. Bardzo efektowne kwiaty o średnicy 3-5cm. Owoce są jadalne i smaczne (w Ekwadorze są marynowane z cebulką). Owoce są małe (około 1-1,5cm średnicy), zielony, włochaty (włosy gęste i elastyczne), bardzo smaczne w pełnej dojrzałości (o specyficznym aromacie i smaku bardzo odmiennym od zwykłego orzeszka ziemnego). My jadamy je jak agrest, bo skórka jest mocna. Mocno, długo owłosione są też obie strony liści. Gatunek pochodzący z Andów od Ekwadoru po Peru. Rośnie w lasach na wysokości 400-3600m. Roślina odporna na mączniaka prawdziwego, zarazę wczesną, niektóre choroby bakteryjne, nicienie korzeniowe i dwa gatunki przędziorków. Również bardzo odporny na zimno. U nas zawsze bardzo późno kwitł i ledwo owocował, ale w tym roku zakwitł już w początku lipca (prawdopodobnie dlatego, że ma pełne słońce). Dojrzałe owoce opadają, gdy są dojrzałe. 

To bardzo piękna roślina, która może być uprawiana także dla ozdoby

Moneta na zdjęciu ma około 2,5cm średnicy

Lycopersicon hirsutum f. glabratum = Solanum habrochaites - dziki pomidor kosmaty - forma łysiejąca jest to rozłożysta, wieloletni krzew lub pnącze do 6 m długości, ale zwykle mniejsze. Bardzo efektowne kwiaty o średnicy 2,5-5 cm. Owoce tej formy są również jadalne w Ekwadorze (marynowane z cebulą). Owoce są małe (około 1-1,5 cm), zielone, owłosione (z bardzo delikatnymi, kruchymi, prostymi włoskami), pachnące i bardzo smaczne w pełni dojrzałości (o specyficznym owocowym aromacie i smaku). Górna powierzchnia liści jest naga. Gatunek pochodzący z południowo-zachodniej części Ekwadoru z niższych szerokości geograficznych (0-6 stopni S). Ta forma może krzyżować się z pomidorem uprawnym. Roślina również odporna na mączniaka prawdziwego, zarazę wczesną, niektóre choroby bakteryjne, nicienie korzeniowe i dwa gatunki przędziorków. Wcześniej dojrzewa niż forma typowa. Odporny na niskie temperatury (chłód, ale nie mróz).

Włoski na owocach tej formy są długie i łamliwe, łatwo się ich pozbyć.

 

Lycopersicon/Solanum peruvianum - peruwiański dziki pomidor - jest to roślina tropikalna bylina około 0,5 m wysokości i 2 m średnicy. Pochodzi ze środkowego Peru po północne Chile. Rośnie na pół-pustyniach lub jako chwast na obrzeżach pól przy brzegach rzek (na wysokości od 0 do 600 m.n.p.m.). Owoce mają ok. 1-3 cm średnicy, są biało-zielone, o kwaskowatym smaku i silnym zapachu przypominającym pospolity pomidor. Zwykle opadają, gdy dojrzeją. Kwiaty mają charakterystyczną zakrzywioną kolumnę pręcikową. Gatunek ten jest zwykle samo-niezgodny, ale istnieją również formy samo-zgodne. Odporny na suszę. My uprawialiśmy 3 formy: 

Lycopersicon/Solanum peruvianum - peruwiański dziki pomidor - forma wczesna, samo-zgodna 

 Lycopersicon/Solanum peruvianum - peruwiański dziki pomidor - forma późna, samo-niezgodna 

 
Lycopersicon/Solanum peruvianum - peruwiański dziki pomidor - forma trzecia

Lycopersicon/Solanum chilense - chilijski  dziki pomidor - - (sub)tropikalna bylina o wysokości ok. 1-2 m lub nawet więcej, ze srebrnoszarymi liśćmi i łodygami (często bardzo delikatnymi, kruchymi). Dziko występuje na zachodnich stokach Andów w południowym Peru i północnym Chile, na wysokości 0-3000 m.n.p.m. Owoce o średnicy 1-1,5 cm, jasnozielone, gęsto miękkie owłosione, smaczne. Uprawialiśmy 2 formy tego pomidora (jedną mniejszą i jedną większą - około 2 m wysokości). Jak większość dzikich gatunków pomidorów pomidor chilijski dojrzewa dość późno. Powinien być siany wcześnie.

Lycopersicon/Solanum chilense - chilijski  dziki pomidor - mniejsza forma 

 Lycopersicon/Solanum chilense - chilijski  dziki pomidor - większa forma 

Kwiatostany pomidora chilijskiego wyrastają na bardzo długich szypułkach

Ta forma ma dwu-kolorowe owoce

 

 

 Gatunki należące do grupy Arcanum (w obrębie sekcji Lycopersicon): 

 

Solanum arcanum = Lycopersicon peruvianum var. humifusum - dziki pomidor "arcanum" to wieloletnie zioło o zdrewniałej podstawie i pędach do około 1-1,5m długości. Pochodzi z przybrzeżnych i śródlądowych dolin andyjskich oraz suchych skalistych zboczy w północnym Peru (z wysokości 100-2500 m.n.p.m.). Listki jego pierzastych liści są zazwyczaj całobrzegie i bez klap. Kwiaty mają prostą kolumnę pręcikową. Owoce są bardzo małe, tylko 1-1,4 cm średnicy, zielonkawe, twarde w stanie dojrzałym, z długim kielichem. Opadają, gdy dojrzeją. Liście i kwiaty są bardzo ozdobne.

Lycopersicon chmielewskii - dziki pomidor Chmielewskiego - dziki gatunek, który rośnie w stanie naturalnym w dolinach andyjskich na południu Peru do północnej Boliwii (na wysokości 2300-3000m n.p.m.). Wieloletnie zioło (ale może być uprawiane jako jednoroczne) o zdrewniałej nasadzie do 1 m wysokości i szerokości. Liście mają charakterystyczny zapach kolendry. Owoce (z bardzo dużym kielichem) są małe (0,5-1,3 cm), koloru seledynowego, krótko owłosione, bardzo smaczne, kwaskowate, o niezwykłym aromacie. Ten gatunek ma potencjał z powodu wysokiej zawartości witaminy C. Rozpoczyna kwitnienie w sierpniu lub wrześniu i dojrzewa późno.

 

 Lycopersicon parviflorum = Solanum neorickii - dziki pomidor drobnokwiatowy - to bylina ze zdrewniałą nasadą i pędami do około 2m długości. Rośnie w Peru i Ekwadorze, na wysokości 1950-3000 m. n. p.m. Jego owoce są drobne (1,0-1,1 cm ) zielonkawe. Nasiona i kwiaty są również bardzo małe. To bardzo bliski krewniak pomidora Chmielewskiego. W przeciwieństwie do tego ostatniego pomidor drobnokwiatowy jest samo-zgodny. Również pięknie pachnie, a owoce są bardzo apetyczne.

 

Gatunek należący do grupy Neolycopersicon (w obrębie sekcji Lycopersicon): 

Lycopersicon/Solanum pennellii  - dziki pomidor "pennellii" -  to dziki gatunek pochodzący od północnego Peru (Piura) do północnego Chile (Tarapacá) (suche skaliste miejsca i piaszczyste tereny na wysokości 0 do 3000 m n.p.m.). Wygląda zupełnie inaczej niż pozostałe gatunki (ma specyficzny wygląd) i należy do monotypowej "grupy Neolycopersicon" - pośredniej między pomidorami a ziemniakami. Nie wiadomo, czy owoce są jadalne czy nie, ale nie mają raczej złego smaku. Gatunek ten bywa używany do szczepienia innego pomidora - olbrzymiego (około 8m wysokości) pnącza - Solanum ochranthum = Lycopersicon ochranthum (Solanum sect. Juglandifolia), w celu uzyskania małych (2m wysokości) roślin z owocami w drugim roku uprawy.

Lycopersicon/Solanum pennellii  - dziki pomidor "pennellii" - większa forma

 Lycopersicon/Solanum pennellii  - dziki pomidor "pennellii" - mniejsza forma o bardzo grubych, szarych liściach

  

Gatunek należący do sekcji Juglandifolia: 

 

Lycopersicon/Solanum ochranthum - olbrzymi pnący pomidor - zdrewniała liana do 8-10 m  wysokości. Łodygi mają bardzo grubą podstawę. Kwiaty są duże, złotożółte, a zielone owoce mają średnicę 2-5 cm  lub bywają nawet większe - są największe ze wszystkich gatunków dzikich pomidorów. Również nasiona są bardzo duże. Pochodzi od środkowego Meksyku do południowego Peru. Rośnie w lasach górskich na wysokości 1900-4100 m n.p.m.. Można go szczepić na gatunkach karłowatych (np. Lycopersicon /Solanum pennellii) w celu uzyskania małych roślin, które kwitną, gdy osiągną około 2 m wysokości, w drugim roku uprawy.

Siewki. Próbowaliśmy szczepić tą roślinę na karłowatych gatunkach , ale niestety nie udało nam się uzyskać owoców :-(

Nasiona tego gatunku są bardzo duże. Moneta na zdjęciu ma średnicę około 2,5cm

 Gatunek należący do sekcji Lycopersicoides: 

 

Lycopersicon/Solanum lycopersicoides) – psianka pomidorowa - to silnie pachnący zielny lub pół-zdrewniały krzew o mocno podzielonych liściach i dużych kwiatostanach. Owoce mają średnicę 1-1,2 cm, w stanie dojrzałym kuliste fioletowe do czarnych, nagie i błyszczące. Pochodzi od południowego Peru do północnego Chile z zachodnich zboczy Andów (wysokość 1500-3700 m n.p.m.). Bardzo odporny na niskie temperatury. Bywa wykorzystywany do krzyżowania z pomidorem jadalnymw celu przeniesienia korzystnych cech na odmiany uprawne.

Bardzo trudno zdobyć żywotne nasiona tego gatunku. Nam udało się wyhodować 1 siewkę, ale niestety straciliśmy ją. Złamała się, gdyż roślina ta jest bardzo krucha. Może następnym razem się uda...